Nederland en Belgie tellen samen inmiddels al ongeveer 6600 Buurt Whatsapp Groepen aldus Stephanie Nap, initiatiefneemster van ‘Whatsapp Buurtpreventie NL en B’. Gemeenten en coördinatoren veronderstellen daarnaast dat een lokale daling van de criminaliteitscijfers steeds vaker kan worden toegeschreven aan deze relatief nieuwe manier om elkaar en de politie te kunnen waarschuwen bij verdachte omstandigheden. Kortom, als je de signalen mag geloven, is de inzet van Whatsapp tegen onveiligheid een succes dat zijn weerga niet kent. Er zijn echter ook andere geluiden. Zo waarschuwt de politiebond ACP dat het geweldsmonopolie bij de politie ligt en eigenrichting te allen tijde moet worden voorkomen. Een bericht in de media over de specifieke werkwijze van een Whatsapp Groep in Kootwijkerbroek gaf in februari dan ook direct voeding aan de discussie over de wenselijkheid van deze ontwikkeling.    

De informatie was dat in Kootwijkerbroek een Buurts Whatsapp Groep actief zou zijn die met behulp van helikopters, kogelwerende vesten, honden en wat dies meer zij, zorg zou dragen voor de veiligheid in de gemeente. Om de activiteiten van deze groep in te kleuren werd in de media de term knokploeg gebruikt in plaats van Buurts Whatsapp Groep. Zo zouden bij een melding van onraad niet alleen de helikopters de lucht in gaan, maar ook bewoners met materiaal en honden direct naar de opgegeven locatie. Een interview bij de gemeente levert echter zoals verwacht een genuanceerder beeld op dan de media wilden doen geloven. Zo werden helikopters ooit met succes benut bij de vermissing van een jong meisje, maar is van het volgen van verdachten nooit sprake geweest. Zonder nu opnieuw hier de feitelijke situatie in Kootwijkerbroek te willen schetsen – het beeld is inmiddels in de pers al aardig bijgesteld – geeft de ‘casus’ handvatten voor een interessante discussie.

Waar bewoners meer en meer bereid blijken een actieve rol te kiezen bij de aanpak van onveiligheid, zoals het op aanhouden gericht optreden in Kootwijkerbroek, doet zich de vraag voor welke reactie en houding van gemeente en politie hierbij op dit moment past. Sommigen zien het als als een vorm die in de buurt komt van eigenrichting. Anderen vinden het toelaatbaar mits het handelen zich duidelijk afspeelt binnen de grenzen van de wet. Maar ook zijn er die zelfs een stap verder gaan door het actief handelen van bewoners juist te faciliteren en daarmee dus te stimuleren. Zo kiest de gemeente Barneveld (Kootwijkerbroek) er bijvoorbeeld voor om materiaal ter beschikking te stellen van Whatsapp Groepen (lampen, camera’s, etc.). Dit zal door sommige actoren in de veiligheidssector gezien worden als (te) vergaand, door anderen daarentegen als een interessant en beheersbaar experiment. Zeker is in ieder geval dat het de gemeente en de politie ervaringen op zal leveren waarvan geleerd kan worden.

De inzet van Whatsapp is uiteraard slechts één voorbeeld van het actief betrekken van de burger bij de veiligheid in de eigen omgeving. Bedacht moet dan ook worden dat het aantal manieren waarop de ‘burger’ gevraagd en ongevraagd zal gaan bijdragen aan een veilige omgeving naar verwachting alleen maar groter wordt. Niet alleen zal een concept als de Buurts Whatsapp zich doorontwikkelen en groeien qua mogelijkheden, maar veronderstellen dat er de komende tien jaar niet véél meer vormen beschikbaar komen voor burgerparticipatie, valt in dezelfde categorie als de uitspraak van Thomas Watson (IBM) die in 1943 dacht dat er wereldwijd een markt zou zijn voor 5 computers.

In de wetenschap dat het aantal manieren waarop de burger actief zal worden betrokken bij het voorkomen of aanpakken van onveiligheid de komende tijd alleen maar zal toenemen, biedt het omgaan met Whatsapp groepen en het handelen in Kootwijkerbroek in het bijzonder een perfecte gelegenheid om ervaring op te doen. Veel gemeenten zijn immers zoekend naar wegen om bewoners nadrukkelijker te betrekken bij de veiligheid in de wijk. Enerzijds om mee te denken over creatieve oplossingen, anderzijds ook om een actieve rol te spelen, zoals in een Buurt Whatsapp Groep. Hiervoor zijn inmiddels legio methodes denkbaar en wordt er inmiddels op veel plekken ervaring opgedaan.

Van de ‘casus’ Kootwijkerbroek kan gezegd worden dat deze perfect past in de ontwikkeling van verdergaande burgerparticipatie in de veiligheidssector. Een oordeel beperken tot de uitspraak of het vermeend optreden van de Whatsapp Groep wel of niet door de beugel kan, zoals in de pers gebeurde, is dan ook een gemiste kans om het ‘lerend vermogen’ met betrekking tot burgerparticipatie inhoud te geven. Meer generiek leent de situatie in Kootwijkerbroek zich om in relatie tot burgerparticipatie in te zoomen op thema’s als; het kanaliseren van emotie, effect op veiligheidsperceptie, handhaafbaarheid van afspraken met bewoners, maar ook concreet het omgaan met de aanhoudingsbevoegdheid van burgers.

Het interview dat ik heb met de Teamleider Veiligheid van de gemeente Barneveld maakt duidelijk dat vanuit passie voor nieuwe mogelijkheden en dus - anders dan ‘veilig’ bij het vertrouwde te blijven - bewust gekozen wordt voor een acteren in de zogenaamde Learning Zone. Natuurlijk zal de praktijk moeten uitwijzen waar het uiteindelijk toe leidt als een Whatsapp Groep zich nadrukkelijker organiseert en zelf de beschikking heeft over bruikbare middelen en/of door de gemeente gefaciliteerd worden met materiaal om nog beter inhoud te kunnen geven aan het zijn van ‘extra ogen en oren’ voor de politie, maar één ding is op voorhand al zeker; er gaat hier geleerd worden!

Met het (beperkt) faciliteren van Buurt Whatsapp Groepen lijkt de gemeente Barneveld een afweging te maken, die er wederom toe verleidt om deze keuze (te) snel te beoordelen als gewenst of ongewenst. Beter zou echter zijn om dergelijke keuzes, die binnen de context van de lokale situatie zorgvuldig afgewogen worden gemaakt vanuit een passie voor veiligheid, te beoordelen op hun uitwerking in de praktijk. Om burgerparticipatie een stap verder te brengen moeten er grenzen verkend worden en geleerd worden van ervaring in de praktijk. Daar zijn pioniers en experimenten voor nodig zoals in Kootwijkerbroek!